پوکی استخوان یا استئوپروز در اثر تخریب بافت استخوان و کاهش توده استخوانی ایجاد می‌شود. تخریب بافت استخوان می‌تواند باعث تضعیف و شکستگی استخوان خصوصاً در قسمت لگن، ستون فقرات و مچ دست شود. پوکی استخوان بسیار شایع می‌باشد. در حدود 50 میلیون نفر از افراد در آمریکا (در سن 50 سال به بالا) دچار پوکی استخوان هستند و این عارضه باعث بروز 5/1 میلیون مورد شکستگی استخوان در هر سال می‌شود.
طبق بررسی‌های انجام شده، در سنین بالای 50 سالگی از هر سه زن یک نفر و از هر پنج مرد یک نفر دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شود. این عارضه در زنان بیشتر شایع می‌باشد. میزان کاهش توده استخوان در مردان و زنان در حدود سن 65 سالگی یکسان می‌باشد.
ارزیابی میزان بروز پوکی استخوان و تشخیص به موقع این عارضه باعث کاهش احتمال بروز شکستگی می‌شود.
اطلاعات تماس
آدرس: خيابان ستارخان، تقاطع بهبودي، جنب بانك اقتصاد نوين، پلاك ١٨٢،طبقه دوم
تلفن تماس: 02166533245
پیج اینستاگرام: doctorsaeedi
فهرست مطالب
دلایل ایجاد پوکی استخوان
اگر چه استئوپروز یا پوکی استخوان به عنوان بیماری افراد بزرگسال در نظر گرفته می‌شود، این عارضه در واقع می‌تواند در هر سنی ایجاد شود.
در دوره نوجوانی و در دهه دوم زندگی، سرعت تشکیل استخوان افزایش پیدا می‌کند. در دهه سوم زندگی، این روند تغییر می‌کند. میزان کاهش توده استخوانی در زنان در دوره یائسگی با سرعت بیشتری انجام می‌شود.
در اثر بروز این عارضه، استخوان شکننده شده و منافذ بزرگ‌تری در ساختار استخوان به وجود می‌آیند. در نتیجه استخوان ضعیف شده و به راحتی دچار شکستگی می‌شود. به همین علت تشکیل توده استخوان در دوره نوجوانی و دهه دوم زندگی جهت جلوگیری از تحلیل استخوان از اهمیت زیادی برخوردار است.
عوامل مؤثر در ایجاد پوکی استخوان
عوامل متعددی احتمال ایجاد پوکی استخوان در برخی از افراد را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:
- افزایش سن
- جنسیت (این عارضه در زنان بیشتر شایع است)
- وجود سابقه خانوادگی بروز پوکی استخوان
- اندام افراد (افراد لاغر بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند)
- یائسگی زودرس (به صورت طبیعی یا در اثر جراحی)
- سطح پایین تستوسترون (در مردان)
- آمنوره (توقف قاعدگی)
- بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی
- بیماری تیروئید
- روماتیسم مفصلی
- بیماری‌هایی که باعث عدم جذب کلسیم از طریق روده می‌شوند.
- مصرف داروهای کورتیکو استروئید
- مصرف داروهای ضد تشنج
- رژم غذایی حاوی مقادیر ناکافی کلسیم
- عدم تحرک و ورزش
- مصرف سیگار
- مصرف بیش از حد کافئین
علائم
پوکی استخوان یک عارضه مزمن است که باعث تخریب تدریجی بافت استخوان می‌شود. این عارضه معمولاً به عنوان یک بیماری خاموش شناخته می‌شود؛ چرا که هیچ علائمی ندارد و یا این که باعث ایجاد علائم کمی می‌شود. با گذشت زمان، سرعت تحلیل استخوان افزایش پیدا می‌کند. کاهش توده استخوانی باعث تضعیف اسکلت بدن می‌شود. در نتیجه استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند و احتمال شکستگی افزایش پیدا می‌کند.
بر خلاف بسیاری از بیماری‌های دیگر استخوان، پوکی استخوان با استفاده از ورزش، تغذیه مناسب و خودداری از مصرف سیگار و الکل قابل پیشگیری است و یا این که می‌توان سرعت بروز این عارضه را کاهش داد. تشخیص به موقع این پوکی استخوان در درمان این عارضه تأثیر به سزایی دارد.
عدم وجود علائم پوکی استخوان
در بسیاری از افراد، پوکی استخوان تا زمان بروز شکستگی استخوان دارای هیچ علائمی نمی‌باشد.
به همین علت، آگاهی از عوامل مؤثر در ایجاد پوکی استخوان دارای اهمیت زیادی است. برخی از این عوامل قابل کنترل نیستند (مانند جنسیت و سابقه خانوادگی). بعضی دیگر از این عوامل (مانند مصرف سیگار، عدم تحرک، عدم مصرف کافی کلسیم) قابل تغییر هستند.
هر چه تعداد عوامل مؤثر در ایجاد پوکی استخوان بیشتر باشند، احتمال بروز این عارضه افزایش پیدا می‌کند.
علائم شایع پوکی استخوان
پوکی استخوان معمولاً تا زمان بروز شکستگی باعث ایجاد علائم نمی‌شود و حتی با وجود شکستگی استخوان، برخی از افراد از بروز این آسیب‌دیدگی اطلاع ندارند (خصوصاً در صورتی که شکستگی در ستون فقرات ایجاد شده باشد).
شکستگی استخوان می‌تواند نشان‌دهنده بروز احتمالی پوکی استخوان می‌باشد. علائمی که نیاز به ارزیابی جهت احتمال وجود پوکی استخوان دارند شامل موارد زیر می‌باشند:
- کاهش قد یا خمیده شدن بدن
- وجود درد در استخوان‌ها / مفاصل
- بروز ناگهانی کمردرد
کاهش قد یا خمیده شدن بدن
امکان دارد شکستگی‌های فشاری ستون فقرات تشخیص داده نشوند و یا به آسیب‌دیدگی کمر نسبت داده شوند. در صورت آسیب‌دیدگی چندین مهره، ممکن است قد فرد کاهش پیدا کند و یا در ستون فقرات خمیدگی ایجاد شود.
شکستگی
معمولاً در بیشتر موارد وارد شدن نیروی زیاد باعث ایجاد شکستگی می‌شود؛ مانند شکستگی ناشی از افتادن از ارتفاع، تصادفات اتومبیل یا آسیب‌دیدگی‌های ورزشی. ولی در صورتی که در اثر وارد شدن کمترین نیرو شکستگی ایجاد می‌شود، احتمال وجود پوکی استخوان وجود دارد.
درد بی‌دلیل استخوان یا مفصل
پوکی استخوان می‌تواند باعث بروز درد استخوان یا مفصل شود. در اثر عدم استحکام استخوان برای تحمل وزن بدن، امکان بروز آسیب‌دیدگی وجود دارد. درد بی‌دلیل استخوان یا مفصل می‌تواند ناشی از پوکی استخوان باشد.
بروز ناگهانی کمردرد
بروز ناگهانی کمردرد بدون هیچ دلیل مشخص، می‌تواند نشان‌دهنده شکستگی فشاری ستون فقرات باشد.
در صورت وجود عوامل مؤثر در ایجاد پوکی استخوان و همچنین وجود کمردرد بدون دلیل مشخص، جهت ارزیابی وجود پوکی استخوان بایستی به پزشک مراجعه شود.
علائم غیر شایع پوکی استخوان
به ندرت امکان دارد در اثر پوکی استخوان علائم زیر ایجاد شوند.
کاهش قدرت انگشتان دست
بر طبق تحقیقات انجام شده، کاهش قدرت انگشتان دست می‌تواند نشان‌دهنده پوکی استخوان باشد. البته عارضه‌های دیگری مانند آرتروز نیز می‌تواند باعث ایجاد این نشانه شوند. بروز این نشانه بایستی توسط پزشک ارزیابی شود.
بیماری لثه
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهند که بین بیماری لثه (تحلیل لثه، افتادن دندان) و پوکی استخوان ارتباط وجود دارد. البته بر طبق تحقیقات انجام شده، این ارتباط قابل ملاحظه نمی‌باشد.
برخی از روش‌های درمانی پوکی استخوان بر سلامت دهان و دندان تأثیر منفی دارند. به همین جهت بایستی در ارتباط با روش درمانی مناسب با پزشک مشورت شود.
عدم تحرک و ورزش
پوکی استخوان با عدم تحرک و ورزش مرتبط می‌باشد. به همین جهت ورزش مداوم خصوصاً با افزایش سن از اهمیت به سزایی برخوردار است.
عوارض ناشی از پوکی استخوان
شکستگی استخوان مهم‌ترین عارضه ناشی از پوکی استخوان محسوب می‌شود. شکستگی خصوصاً در قسمت ستون فقرات یا لگن می‌تواند خطرناک باشد.
افتادن از ارتفاع کم در حالت عادی باعث شکستگی نمی‌شود، ولی در فرد مبتلا به پوکی استخوان می‌تواند سبب بروز شکستگی شود.
جهت جلوگیری از بروز آسیب‌دیدگی ناشی از پوکی استخوان، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود :
- در ارتباط با داروهای مصرفی (مانند داروهای خواب‌آور) که می‌توانند منجر به افتادن بر روی زمین شوند با پزشک خود مشورت کنید.
- جهت جلوگیری از شکستگی استخوان در منزل از ابزاری مانند نرده راه پله، کف‌پوش مخصوص حمام و چراغ‌های پُر نور استفاده کنید.
- به طور منظم در طول هفته به مدت 30 دقیقه در هر روز ورزش‌های استقامتی انجام دهید.
- دو یا سه روز در هفته، تمرین‌های ورزشی جهت تقویت عضلات انجام دهید.
- به طور مداوم بینایی خود را ارزیابی کنید.
مراجعه به پزشک
تشخیص پوکی استخوان به دو روش انجام می‌شود : ارزیابی شکستگی خصوصاً در قسمت ستون فقرات، لگن، مچ دست، استخوان بازو، دنده‌ها و یا از طریق آزمایش سنجش تراکم استخوان. در صورت وجود علائم ناشی از پوکی استخوان بایستی جهت ارزیابی به پزشک مراجعه شود.
تشخیص پوکی استخوان
تشخیص زودهنگام استئوپروز یا پوکی استخوان اهمیت بسیار زیادی دارد. جهت سنجش تراکم از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:
- تصویربرداری از انگشت یا مچ دست با اشعه ایکس
- سونوگرافی پاشنه پا
- سی تی اسکن از ستون فقرات
- اسکن سنجش تراکم استخوان
اشعه ایکس استاندارد تا زمانی که یک چهارم توده استخوانی تحلیل نرفته باشد، قادر به تشخیص پوکی استخوان نمی‌باشد. اسکن سنجش تراکم استخوان از جمله ابزارهای اولیه تشخیص عارضه محسوب می‌شود و به میزان 1 درصد از کاهش توده استخوانی را تشخیص می‌دهد. آزمایش‌های سنجش تراکم استخوان غیر تهاجمی هستند و باعث ایجاد درد نمی‌شوند.
امکان دارد برخی از شرکت‌های بیمه اسکن سنجش تراکم استخوان را تحت پوشش قرار ندهند. در این صورت بیمار ابتدا بایستی از آزمایش‌هایی با هزینه پایین‌تر استفاده کند.
راه‌های درمان پوکی استخوان
تغییر در شیوه زندگی مانند ورزش کردن، قطع مصرف سیگار، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D و جلوگیری از افتادن از ارتفاع اقداماتی هستند که باعث کاهش سرعت روند پوکی استخوان می‌شوند.
هدف از انجام روش‌های درمانی، جلوگیری از ادامه پوکی استخوان و کمک به حفظ تراکم استخوان می‌باشد. متاسفانه این عارضه قابل درمان نمی‌باشد ولی کاهش سرعت روند پوکی استخوان امکان‌پذیر است.
مصرف دارو
در مواردی که میزان قابل توجهی از تراکم استخوان کاهش پیدا کرده باشد، از دارو استفاده می‌شود. داروهای زیر جهت درمان پوکی استخوان مصرف می‌شوند :
- استروژن‌ها
- هورمون‌های پاراتیروئید
- داروهای سازنده استخوان
- داروهای بیس فسفونات
- تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن
احتمال بروز عوارض جانبی با مصرف داروهای فوق وجود دارد. پزشک معایب و مزایای هر یک از داروها را جهت انتخاب گزینه مناسب درمانی بررسی می‌کند.
درمان شکستگی استخوان
درمان شکستگی ناشی از پوکی استخوان به محل شکستگی بستگی دارد. شکستگی‌های ساده توسط گچ یا آتل قابل درمان هستند و معمولاً بدون ایجاد عوارض بلندمدت بهبود پیدا می‌کنند.
مصرف کلسیم
استفاده از رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد کلسیم برای سلامت استخوان ضروری است. مواد غذایی حاوی کلسیم زیاد شامل شیر، پنیر و ماست می‌باشند. پزشکان توصیه می‌کنند که کودکان، بزرگسالان و سالمندان روزانه سه بار مواد غذایی حاوی کلسیم زیاد از جمله یک لیوان شیر، یک اونس (35/28 گرم) پنیر و یا یک کاسه ماست مصرف کنند.
مصرف ویتامین D
ویتامین D به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند و از طریق تأثیر نور خورشید بر پوست ساخته می‌شود. در صورت زندگی در کشوری که دارای هوای ابری می‌باشد، مصرف دیگر منابع ویتامین D شامل تخم مرغ، ماهی‌های چرب (سالمون، ماکرل (خال‌خالی)، ساردین) و شیر غنی شده از اهمیت زیادی برخوردار است.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی و توان‌بخشی به کنترل کمردرد و درد عضلانی کمک می‌کند. فیزیوتراپی باعث درمان پوکی استخوان نمی‌شود، ولی با افزایش قدرت عضلانی سبب بهبود علائم پوکی استخوان می‌شود. برنامه درمانی شامل استفاده از مکمل‌های کلسیم و ورزش می‌باشد. (انجام برخی از تمارین ورزشی برای بیماران سالخورده توصیه نمی‌شود). امکان دارد در برنامه فیزیوتراپی از بریس کمر نیز استفاده شود. مزایای فیزیوتراپی شامل موارد زیر می‌باشد :
تقویت استخوان‌ها و عضلات
استفاده مداوم از فیزیوتراپی از تخریب استخوان‌ها جلوگیری کرده و باعث بهبود دامنه حرکتی و قدرت عضلانی می‌شود.
کنترل درد
شکستگی فشاری باعث ایجاد درد می‌شود. فیزیوتراپی به کنترل درد ناشی از شکستگی فشاری کمک می‌کند.
بهبود تعادل
پوکی استخوان در میان افراد سالخورده شایع است و این عارضه یکی از دلایل افتادن و عدم تعادل در میان افراد سالخورده محسوب می‌شود. فیزیوتراپی باعث بهبود تعادل و جلوگیری از افتادن می‌شود (افتادن بر زمین در افراد سالخورده معمولاً منجر به شکستگی می‌شود).
استفاده از مگنت تراپی
مگنت تراپی به منظور تسکین درد و رفع علائم پوکی استخوان استفاده می‌شود. تأثیر این روش درمانی به وضعیت جسمانی بیمار، قدرت میدان مغناطیسی و روش به کارگیری مگنت بستگی دارد.
انواع مختلف مگنت دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند و اندازه آهنربا تعیین‌کننده قدرت و میزان نفوذ می‌باشد.
ورزش جهت بهبود پوکی استخوان
ورزش مداوم در طول زندگی باعث تقویت استخوان‌ها می‌شود. مناسب‌ترین نوع ورزش شامل تمارین قدرتی و استقامتی و همچنین تمارین ورزشی جهت بهبود انعطاف‌پذیری می‌باشند. ورزش‌های قدرتی با استفاده از وزنه، کش ورزشی و یا دستگاه انجام می‌شوند. ورزش‌های استقامتی باعث کاهش سرعت تحلیل استخوان می‌شوند و شامل پیاده‌روی، رقص و کوهنوردی می‌باشند. تمارین انعطاف‌پذیری باعث بهبود حرکتی مفاصل و عضلات شده و در نتیجه وضعیت بدنی و تعادل نیز بهبود پیدا می‌کند. بهبود تعادل خطر افتادن بر زمین را کاهش می‌دهد. افتادن در افراد مبتلا به پوکی استخوان به راحتی باعث ایجاد شکستگی استخوان می‌شود.
در صورت ابتلا به پوکی استخوان بایستی پیش از انجام هرگونه تمرین ورزشی، جهت تعیین شدت پوکی استخوان به پزشک مراجعه شود. افراد مبتلا به پوکی استخوان بایستی از انجام ورزش‌های پرُ برخورد مانند دو و پرش خودداری کنند. همچنین این افراد باید از انجام تمارینی که نیاز به خم شدن و چرخش دارند مانند استفاده از دستگاه روئینگ (قایقرانی) و دراز نشست اجتناب کنند. این نوع تمارین ورزشی احتمال شکستگی فشاری در ستون فقرات را افزایش می‌دهند.
