آرتروز عارضه‌ای دردناک است که مفاصل را درگیر می‌کند. عفونت، التهاب و سال‌ها فرسایش می‌توانند ازجمله عوامل بروز انواع مختلف آرتروز باشند. آرتروز ناشی از فرسایش مفصل با نام “استئوآرتریت” شناخته شده و شایع‌ترین نوع این عارضه در بین افراد میانسال و مسن است. در استئوآرتریت زانو، غضروف‌های محافظتی در داخل مفصل فرسوده می‌شوند. این مشکل باعث احساس درد به هنگام ایستادن یا حرکت خواهد شد.
فهرست مطالب
چرا به آرتروز زانو مبتلا هستم؟
استئوآرتریت بسیار شایع است. تقریباً 1 از هر 5 فرد بالغ با سن بالای 45 سال به استئوآرتریت زانو مبتلاست. ازجمله عوامل خطر این عارضه می‌توان به سن بالای 45 سال، سابقه‌ی آسیب به زانو، چاقی، جنس مؤنث، آرتروز در اعضای خانواده و یا شغل‌هایی که فعالیت‌های فیزیکی سنگین دارند اشاره کرد.
انواع آرتروز زانو
آرتروز زانو در دو دسته‌ی کلی طبقه بندی می‌شود: آرتروز چند کمپارتمانی و آرتروز تک کمپارتمانی. در آرتروز چند کمپارتمانی بخش‌های مختلفی از مفصل زانو درگیر شده ولی در نوع تک کمپارتمانی تنها یک بخش از آن دچار عارضه شده است. استئوآرتریت تک کمپارتمانی خود دارای دو نوع است که تشخیص افتراقی آن‌ها اهمیت زیادی دارد: پتلوفمورال و تیبیوفمورال. در آرتروز پتلوفمورال زانو، غضروف پشت کشکک زانو آسیب دیده است. آرتروز تیبیوفمورال – که ممکن است در سمت راست یا چپ مفصل ایجاد شود مربوط به غضروف قرار گرفته در بین استخوان درشت نی و انتهای استخوان ران می‌باشد.
من به چه نوعی از آرتروز زانو مبتلا هستم؟
پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا الگوی آرتروز زانوی خود را مشخص کنید. این کار با استفاده از عکس برداری‌های تشخیص مثل عکس برداری با اشعه‌ی ایکس و یا اسکن MRI انجام می‌شود. با استفاده از این اطلاعات، متخصصین می‌توانند وجود خارهای استخوانی و فشار استخوان بر روی استخوان در بخش‌های مختلف زانو را تشخیص دهند.
موقعیت درد زانو و فعالیت‌هایی که این عارضه را تشدید می‌کنند می‌توانند سرنخ‌هایی برای تشخیص نوع آرتروز باشند. البته به یاد داشته باشید که عکس برداری‌های تشخیصی از زوایای مناسب تنها راه تشخیص قطعی نوع استئوآرتریت در زانوی شما هستند. حتماً برای اطلاع از تشخیص نهایی، با پزشک خود مشورت کنید.
| علائم | عارضه‌ی مربوط |
| درد در زیر استخوان کشکک زانو و یا جلوی مفصل که معمولاً با راه رفتن بر روی سطوح ناهموار، بالا و پایین رفتن از پله، انجام اسکات و یا بلند شدن از حالت نشسته تشدید می‌شود | استئوآرتریت در کمپارتمان پتلوفمورال |
| درد در مرکز مفصل زانو که معمولاً با نشستن طولانی مدت و یا راه رفتن بر روی سطوح صاف تشدید می‌شود | استئوآرتریت در کمپارتمان(های) تیبیوفمورال راست و/یا چپ |
| ترکیبی از دو حالت قبلی | استئوآرتریت در حداقل یکی از کمپارتمان های تیبیوفمورال و کمپارتمان پتلوفمورال |
راه‌های درمان آرتروز زانو
کاهش وزن
بسیاری از افراد در مورد کاهش وزن حرف می‌زنند و دلایل خوبی هم برای این کار دارند. زمانی که افراد اضافه وزن دارند، به ازای هر نیم کیلوگرم وزن اضافه‌ی بدن، یک و نیم کیلوگرم فشار اضافه به زانو وارد خواهد شد. بنابراین کنترل وزن می‌تواند راه حلی بسیار مفید برای کاهش فشار وارد شده بر زانو باشد. البته کاهش وزن تنها کاری نیست که باید انجام دهید به خصوص به این علت که وقتی به آرتروز دچار شدید و راه رفتن عادی برای شما دشوار بود، کاهش وزن کار طاقت فرسایی خواهد بود. می دانید که ورزش کردن یکی از عناصر اصلی کاهش وزن بوده و بعضاً افراد وارد یک چرخه‌ی معیوب می‌شوند به طوری که احساس درد آن‌ها را از ورزش کردن باز داشته و درنتیجه فرد دچار افزایش وزن می‌شود که این وزن باعث وارد شدن فشار بیشتری بر روی زانو و احساس درد بیشتر خواهد شد. می‌توانید ببینید که این چرخه چگونه ادامه پیدا می‌کند.
واضح است که مواردی مثل رژیم غذایی، تغذیه و ورزش اهمیت بسیار زیادی دارند ولی اگر بتوانید درد را از بین برده و چرخه‌ی معیوب را باطل کنید فرد دوباره شروع به حرکت خواهد کرد و وزن او کاهش می‌یابد. درنتیجه چرخه برعکس شده و در جهت مطلوب حرکت می‌کند.
اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند درد زانو را کاهش داده و عملکرد آن را بهبود بخشد. اکثر فواید این کار زمانی ظهور می‌کنند که 5 تا 10 درصد از وزن خود را کم کرده باشید.
دارودرمانی
- برای علائم ملایم، داروهای موضعی مثل ژل دیکلوفناک بر روی زانو می‌توانند درد را کاهش داده و در عین حال عوارض جانبی ناچیزی داشته باشند.
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن موثرترین داروهای خوراکی برای استئوآرتریت هستند. این داروها باید تحت نظارت پزشک مصرف شوند تا خطری برای بیمار ایجاد نکنند. قبل از شروع مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید و از مصرف مداوم و طولانی مدت آن‌ها بپرهیزید.
- تزریق آستروئید به درون مفصل زانو می‌تواند تا روزها یا هفته‌ها برای برخی از افراد که علائم پیشرفته‌تری دارند اثر داشته باشد. تزریقات مکرر می‌تواند در طول زمان به مفصل زانو آسیب وارد کند.
- برخی از شواهد نشان می‌دهند که داروهایی مثل دولوکستین می‌توانند تا حدی برای برخی از افراد مفید باشند.
- داروهای مخدر مثل هیدروکودون و اکسی کودون توصیه نمی‌شوند.
بریس مخصوص آرتروز زانو چگونه کار می‌کند؟
اکثر بریس های معمولی که دارای چارچوب ثابت هستند تنها می‌توانند علائم آرتروز را تسکین دهند. این بریس‌ها پایداری طرفی مفصل را افزایش داده و تعادل را بهبود می‌بخشند. با وجود اینکه این کار می‌تواند مفید باشد ولی مشکل اصلی که باعث ایجاد درد در مفصل زانو شده است را برطرف نخواهد کرد. فشار استخوان‌ها بر روی یکدیگر و افزایش اصطکاک به دلیل از بین رفتن غضروف‌ها ازجمله عوامل اصلی بروز درد آرتروز در مفصل هستند. بریس های زانو که به طور خاص برای درمان آرتروز ساخته شده‌اند، فشار را در مناطقی از زانو که بیشترین آسیب را دیده‌اند کم خواهند کرد. در نتیجه فشار استخوان‌ها بر روی یکدیگر و همچنین اصطکاک کاهش خواهند یافت. این کار به افراد اجازه می‌دهد تا آزادانه‌تر حرکت کرده و درد کمتری را متحمل شوند. این بریس های مخصوص آرتروز زانو با نام “بریس های کاهنده‌ی فشار” نیز شناخته می‌شوند چراکه نقش آن‌ها برداشتن فشار از روی مفصل است.
فیزیوتراپی
درمان استئوآرتریت زانو به طور عمده به دو بخش تقسیم می‌شود. در ابتدا باید التهاب درون زانو را کاهش داد و سپس عضلات و اجزای مکانیکی مفصل را طوری اصلاح کرد که فشار از روی مفصل برداشته شده و نیروها مثل قبل وارد مفصل نشده و التهاب ایجاد نکنند.
به طور کلی فیزیوتراپی می‌تواند برای از بین بردن درد ناشی از آرتروز بسیار مفید بوده و همچنین به خوبی از بروز مجدد درد جلوگیری کند. فیزیوتراپی اساساً شامل تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات بوده و می‌تواند عضلات چهار سر ران را تقویت کرده، عضلات فلکسور ران را کشیده و معمولاً باند ایلیوتیبیال را نیز می‌کشد. این کار به کاهش بار از روی زان کمک کرده و درنتیجه مفصل برای استراحت و ترمیم فرصت پیدا می‌کند.
فیزیوتراپی با اصلاح عناصر بیومکانیکی مفصل فشار وارد شده بر روی زانو را کاهش داده و از تجمع مجدد التهاب جلوگیری می‌کند. همچنین مهم است که کف پا از نظر سالم بودن بررسی شده و مطمئن شوید فشار به طور مناسب در کف پا پخش می‌شود. در صورتی که کف پای فرد مشکلی داشت، استفاده از وسایل طبی چه به صورت سفارشی و چه خرید وسایل آماده می‌تواند بسیار مفید باشد.
در فیزیوتراپی، روش‌های غیرفعال مختلفی وجود دارند که فیزیوتراپیست از آن‌ها استفاده می‌کند. مثل اولتراسوند، تحریک الکتریکی و منیپولاسیون دستی که بعضاً می‌توانند به از بین بردن علائم عارضه کمک کرده و همچنین التهاب را کاهش دهند.
ورزش چگونه به آرتروز زانو کمک می‌کند؟
برنامه‌های ورزشی برای آرتروز که دارای تمرینات تقویتی و هوازی هستند می‌توانند به کاهش علائم، بهبود حرکت پذیری و عملکرد مفصل، بهبود تعادل و کنترل وزن بدن کمک کنند. در استئوآرتریت زانو، تمرینات تقویتی اهمیت بسیار بالایی دارند.
چراکه با افزایش سن، تعادل بدن به دلایل مختلفی به هم می‌خورد و آرتروز زانو نیز می‌تواند باعث اختلال در تعادل شود. تمرینات تقویتی به پایداری زانو کمک کرده و تعادل را برای زمان بیشتری حفظ می‌کنند.
به علاوه، بدن شما برای حرکت دادن مفاصل به عضلات متکی است. در زانو این عضلات عبارت‌اند از چهار سر ران در جلوی ران و عضلات همسترینگ در پشت ران.
شما نمی‌توانید آرتروز را درمان کرده و یا آن را از بین ببرید. ولی اگر عضلاتی که زانو را حمایت و پایدار می‌کنند را تقویت کنید، می‌توانید مقداری از فشار وارد شده به مفصل در اثر تحمل وزن و راه رفتن را از روی آن برداشته و به عضله‌ی قوی‌تر بدهید.
تمرینات زیر برای زانو توصیه می‌شوند:
تمرین کششی عضله‌ی چهار سر ران
کشش جلوی ران
- در کنار یک صندلی محکم یا یک دیوار بایستید و آن را برای حفظ تعادل بگیرید.
- یک زانو را خم کرده و پاشنه‌ی پا را به سمت باسن خود بیاورید.
- مچ پا را با دست خود گرفته و به آرامی پاشنه را به طرف بدن خود بکشید.
- این حالت را به مدت 30 تا 60 ثانیه نگه دارید.
- این حرکت را با پای دیگر خود تکرار کنید. این تمرین را یک یا دو بار و یا بیشتر انجام دهید.
نکته: در زمان انجام این تمرین، از گود کردن یا چرخاندن کمر خود پرهیز کنید.
تمرین کششی عضلات همسترینگ
- بر روی زمین بخوابید در حالی که هر دو پای شما خم بوده و کف پاها بر روی زمین قرار گرفته‌اند.
- یک پای خود را از روی زمین بلند کرده و زانوی آن را به طرف سینه‌ی خود بکشید.
- دستان خود را در پشت ران در زیر زانو قفل کنید (همچنین می‌توانید یک حوله را در پشت پای خود انداخته و دو سر آن را در دست بگیرید).
- پای خود را صاف کرده و به آرامی آن را به طرف سر خود بکشید تا جایی که احساس کشیدگی کنید.
- این حالت را به مدت 30 تا 60 ثانیه نگه دارید.
- این حرکت را با پای دیگر خود تکرار کنید. این تمرین را یک یا دو بار و یا بیشتر انجام دهید.
نکته: دست‌ها (یا حوله) را در پشت زانوی خود قرار ندهید.
بالا بردن مستقیم پا
تقویت جلوی ران
- بر روی زمین خوابیده و آرنج‌ها را به منظور حمایت از بالاتنه، مستقیماً زیر شانه قرار دهید.
- گردن و شانه‌های خود را در حالت استراحت نگه دارید.
- پایی که زانوی آن آسیب دیده است را کشیده و پای دیگر را خم کنید و کف پا را روی زمین قرار دهید.
- عضلات ران پای کشیده شده را منقبض کرده و به آرامی آن را 15 تا 25 سانتیمتر از سطح زمین بالا بیاورید.
- این حالت را به مدت 5 ثانیه حفظ کرده و پای خود را به حالت اولیه بازگردانید. این تمرین را در 3 نوبت 10 تایی تکرار کنید.
نکته: این تمرین را زمانی انجام دهید که در حال تماشای تلویزیون هستید. با هر تبلیغ بازرگانی می‌توانید 5 بار این حرکت را تکرار کنید تا جایی که به 30 تکرار برسید. سپس به آرامی تعداد تکرارهای خود را به 50 و سپس به 100 برسانید. با آسان‌تر شدن این تمرین برای شما می‌توانید با اضافه کردن وزنه‌های نیم کیلویی به مچ پا، سختی تمرین را افزایش دهید.
